ร้อยเรื่องเล่าเมืองเก่า“ออนใต้”สัมผัสวิถีถิ่นกิน-เที่ยวเชิงวัฒนธรรม

On March 23, 2017

“ออนใต้”เป็นตำบลหนึ่งในอำเภอสันกำแพง จังหวัดเชียงใหม่เป็นเมืองเก่าที่มีตำนานเล่าขานสืบต่อกันมามากมาย มีสโลแกนประจำชุมชนว่า “พันนาพูเลา ร้อยเรื่องเล่า เมืองเก่าออนใต้”และยังสามารถรักษาวิถีชีวิตพื้นบ้าน ผู้คนทั้ง 11 หมู่บ้านมีความผูกพันฉันท์พี่น้อง ดังคำกล่าวโบราณที่ว่า “พริกบ้านเหนือ เกลือบ้านใต้ ขิงข่าจั๊กไคอยู่บ้านปี้บ้านน้อง”ความโอบอ้อมอารีมีน้ำใจ และวิถีชีวิตแบบ “บ้านจุ้ม เมืองเย็น”หรือบ้านที่อุดมสมบูรณ์ เมืองที่สงบร่มเย็น เป็นเสน่ห์ดึงดูดผู้คนให้เข้ามาเยี่ยมเยือน

ด้วยเหตุปัจจัยด้านความพร้อมในการเป็นชุมชนแห่งความสมดุลที่นำทุนทางวัฒนธรรม วิถีชีวิต มาผสมผสานกับความคิดสร้างสรรค์และการออกแบบในการสร้างมูลค่าใหม่ของสินค้าที่ระลึกเพื่อการท่องเที่ยวและบริการ รวมถึงกิจกรรมที่สร้างประสบการณ์ใหม่ๆ ให้กับการท่องเที่ยว ทำให้“ออนใต้” ได้รับคัดเลือกให้เป็น 1 ใน 9 แหล่งท่องเที่ยวจากทั่วทุกภูมิภาคของประเทศไทยให้เป็น “หมู่บ้านอุตสาหกรรมสร้างสรรค์” (Creative IndustryVillage : CIV)หรือ“หมู่บ้าน CIV” ภายใต้โครงการสร้างสรรค์อุตสาหกรรมเชิงวัฒนธรรม ซึ่งต้นสังกัด กระทรวงอุตสาหกรรม ได้น้อมนำเอาแนวพระราชดำรัสของ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ที่ทรงตรัสไว้ตอนหนึ่งว่า “ต้องระเบิดจากข้างใน”ซึ่งก็หมายความว่า ต้องมุ่งพัฒนาเพื่อสร้างความเข้มแข็งให้คนและครอบครัวในชุมชนที่เข้าไปพัฒนาให้มีสภาพพร้อมที่จะรับการพัฒนาเสียก่อน แล้วจึงค่อยออกมาสู่สังคมภายนอก มิใช่การนำเอาความเจริญจากสังคมภายนอกเข้าไปหาชุมชนและหมู่บ้าน ซึ่งหลายชุมชนยังไม่ทันได้มีโอกาสเตรียมตัวหรือตั้งตัว จึงไม่สามารถปรับตัวได้ทันกับกระแสการเปลี่ยนแปลงและนำไปสู่ความล่มสลายได้

ด้วยแนวคิดนี้เองจึงนำไปสู่ “หัวใจ” ในการขับเคลื่อน โครงการสร้างสรรค์อุตสาหกรรมเชิงวัฒนธรรม และหนึ่งในความภาคภูมิใจก็คือ หมู่บ้านออนใต้ อำเภอสันกำแพง จังหวัดเชียงใหม่

เรามีโอกาสไปร่วมทริปสื่อมวลชนสัญจรกับกระทรวงอุตสาหกรรม ในฐานะเจ้าของโครงการฯ นำทีมพานั่งรถรางเยี่ยมชมวิวทิวทัศน์ชุมชน “ออนใต้” ในบรรยากาศเรียบง่ายและเป็นกันเอง เริ่มจากนมัสการสรีระสังขาร “หลวงปู่หล้าตาทิพย์” (พระครูจันทสมานคุณ) ที่วัดป่าตึง ชมพิพิธภัณฑ์เครื่องถ้วยสันกำแพงในบริเวณวัด กุฏิไม้สักทอง เรียนรู้ประเพณีพื้นบ้านผ่านภาพวาด แวะวัดเชียงแสน ชมแหล่งขุดค้นเครื่องถ้วยสันกำแพงที่มีตำนานยาวนานกว่า 800 ปี และสักการะอนุสาวรีย์ “ขุนหมื่นดาบเรือน” บรรพบุรุษผู้สร้างบ้านแปงเมืองออนใต้อีกด้วย

นอกจากนี้ยังได้นั่งรถรางหรือใครจะเลือกปั่นจักรยานก็ได้ไม่ว่ากัน สัมผัสบรรยากาศ “บ้านจุ้ม เมืองเย็น” เรียนรู้วิถีชีวิตพื้นบ้านระดับตำนานหลากหลายรูปแบบ ไม่ว่าจะเป็น การผลิตผ้าทอพื้นเมือง งานจักสานเครื่องมือประมง ไม้กวาดทางมะพร้าว ทดลองทำของใหญ่ให้กลายเป็นสินค้าที่ระลึก การผลิตสินค้าผ้าแปรรูปที่หลากหลาย ทั้งตุ๊กตาผ้า พวงกุญแจ รวมถึงเยี่ยมชมโครงการพัฒนาพื้นที่ห้วยลานอันเนื่องมาจากพระราชดำริ อนุสรณ์สถานช้างเผือกซึ่งเป็นจุดประวัติศาสตร์และศูนย์รวมใจของชาวออนใต้ ชมแปลงผักอินทรีในออนใต้ฟาร์ม และสวนศิลป์
เตาออนใต้ที่ทำให้ผู้ไปเยี่ยมเยือนได้เรียนรู้วิถีชุมชน อาทิ การปั้นดินเพื่อสมาธิ การเขียนลายเครื่องปั้นดินเผา และสะล้อ ซอ ซึง แวะเที่ยวโครงการพระราชดำริอ่างเก็บน้ำแม่ผาแหน ชมการแสดงพื้นบ้านของชาวออนใต้พร้อมกินข้าวแลงกันแบบขันโตก

ระหว่างเรียนรู้วิถีชีวิตชุมชน “ออนใต้”เราได้พูดคุยกับชาวบ้านที่เป็นผู้ประกอบการต้นแบบในโครงการหมู่บ้าน CIVเริ่มกันที่“พี่ใบ – คำใบ เมืองตา”ประธานกลุ่ม CIVออนใต้และตัวแทนกลุ่มผ้าปักมือ เล่าให้ฟังว่าออนใต้ บ้านจุ้ม เมืองเย็น มีวิถีชีวิตแบบเศรษฐกิจพอเพียง มีวัดเก่าแก่และโบราณวัตถุตั้งแต่สมัยต้นรัตนโกสินทร์ และมีการขุดค้นพบเตาเผาโบราณเป็นจำนวนมาก มีสถานที่ท่องเที่ยวมากมาย เริ่มจากวัดเชียงแสน วัดป่าตึง พระธาตุดอยโง้ม (ภูสองเมือง) และเป็นชุมชนที่ในหลวงรัชกาลที่ 9 เสด็จพระราชดำเนินมาเยี่ยมเยือนถึง 9ครั้ง และ
มีพระราชกระแสรับสั่งให้สร้างอ่างเก็บน้ำห้วยลาน อ่างเก็บน้ำดอยโตน และอ่างเก็บน้ำห้วยไร่ เพื่อเป็นแหล่งกักเก็บน้ำในการทำเกษตรและเป็นสถานที่ท่องเที่ยวทางธรรมชาติที่มีวิวทิวทัศน์สวยงามมากๆ นอกจากนี้ ยังมีแหล่งท่องเที่ยวทางธรรมชาติที่งดงามอีกหนึ่งแห่งคือดอยม่อนจิ๋งซึ่งได้รับการขนานนามว่าเป็น “ฟูจิออนใต้”

“ออนใต้เป็นแหล่งรวมของศิลปวัฒนธรรมด้านสะล้อ ซอ ซึง รวมถึงประเพณีวัฒนธรรมล้านนาโบราณ เช่น ประเพณีปีใหม่เมือง แห่ไม้ก๊ำสะหลี (แห่ไม้ค้ำศรี) รดน้ำดำหัวผู้สูงอายุ ประเพณีบ้องไฟซึ่งปัจจุบันจัดเพียงที่เดียวคือ ออนใต้ โดยใช้บริเวณอ่างเก็บน้ำห้วยลานเป็นพื้นที่จุดบ้องไฟในพิธีบวงสรวงอนุสรณ์สถานช้างเผือกบ้านแม่ผาแหน ประเพณีปลูกป่า บวชป่า ที่จัดขึ้นเป็นประจำทุกปี และการออนใต้ได้เข้าร่วมเป็น 1 ใน 9 แหล่งท่องเที่ยวในโครงการหมู่บ้าน CIV ได้ทำให้เกิดความร่วมมือกันพัฒนาผลิตภัณฑ์และแหล่งท่องเที่ยวของออนใต้ให้เป็นที่รู้จักทั้งนักท่องเที่ยวชาวไทยทั่วประเทศและนักท่องเที่ยวทั่วโลก”

ต่อกันที่ “พี่ตา – อารีย์ ใจวงศ์” ตัวแทนกลุ่มทอผ้าบ้านปง ซึ่งเปิดบ้านของตนเองเป็นศูนย์การเรียนรู้และสาธิตการทอผ้า ตั้งแต่การปั่นด้าย สู่เครื่องกี่ และการทอ ได้เห็นขั้นตอนแล้ว พูดเลยว่า กว่าจะออกมาเป็นผ้าทอแต่ละชิ้นแต่ละผืน ไม่ง่ายเลยจริงๆ

“กลุ่มทอผ้าบ้านปงยังคงเอกลักษณ์การทอผ้าแบบโบราณไว้ ปัจจุบันมีนักท่องเที่ยวทั้งชาวไทยและชาวต่างชาติเดินทางมาเยี่ยมชมขั้นตอนการทอผ้าบ้านปงเข้ามาเรื่อยๆ ซึ่งการที่มีโครงการ CIV เข้ามาก็ทำให้พวกเราชาวออนใต้ได้รับความรู้เพิ่มเติมในการพัฒนาผลิตภัณฑ์ผ้า แต่เราก็ยังคงความเป็นเอกลักษณ์ เป็นลายผ้าพื้นบ้านของชุมชน ซึ่งเราก็อยากให้ลูกหลานซึ่งเป็นคนรุ่นใหม่ให้ความสำคัญกับภูมิปัญญาบ้านเรา จะได้สืบต่อไปสู่รุ่นลูกรุ่นหลานต่อไปได้ ยินดีที่จะถ่ายทอดความรู้ให้ตลอดเวลา”

ปิดท้ายกันที่ “พี่ติ๋ม – จินดา ยะคำ”ตัวแทนกลุ่มท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์บ้านปง-ห้วยลาน ซึ่งกำลังสาธิตการจักสานด้วยใบลาน โดยสานเป็นปลาตะเพียน สานเป็นนก และกระติ๊บข้าวเหนียวน่ารักๆ กล่าวอย่างภาคภูมิใจว่า

“ชุมชนออนใต้มีความเป็นธรรมชาติ คนในชุมชนมีชีวิตและความเป็นอยู่เรียบง่าย อาหารการกินส่วนใหญ่เป็นพืชผักพื้นบ้านและอาหารตามฤดูกาล มีความอุดมสมบูรณ์ ทุกอย่างมีอยู่ในหมู่บ้าน ถ้าเรารู้จักทำมาหากินก็แทบจะไม่ต้องใช้เงินเลย พอมีโครงการหมู่บ้าน CIV เข้ามาก็มีการเปลี่ยนแปลงอะไรใหม่ๆ เกิดขึ้น ยกตัวอย่างเช่น ในกลุ่มผ้าทอที่เดิมนิยมทอกันเป็นผ้าถุง ผ้าซิ่น ก็มีการแบ่งกลุ่มมาแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์ใหม่ๆ เป็นการเพิ่มมูลค่าให้กับสินค้าและเพิ่มรายได้ให้ชาวบ้าน ช่วยให้พี่น้องชาวออนใต้มีความเป็นอยู่และมีรายได้ที่ดีขึ้น สามารถทำงานอยู่กับบ้าน ไม่ต้องออกไปทำงานที่อื่น ส่วนสถานที่ท่องเที่ยวมากมาย อยากเชิญชวนคนในเมืองหรือต่างจังหวัด ใช้เวลาว่างช่วงวันหยุด มาพักผ่อนหย่อนใจกับการท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์ เรียนรู้วิถีชีวิตคนออนใต้จะพักค้างคืน หรือจะมาแบบเช้าไปเย็นกลับก็ได้”

“ออนใต้” หมู่บ้านธรรมดาๆ ที่มีวิถีชีวิตความเป็นอยู่เรียบง่าย มีวัฒนธรรมที่อนุรักษ์ไว้อย่างเหนียวแน่น เสน่ห์ของชุมชนที่ยังคงรักษาอัตลักษณ์วิถีพื้นบ้านไว้อย่างมีชีวิตชีวา นักท่องเที่ยวจะเพลิดเพลินไปกับการชมเมืองเก่า พูเลาพันนา ท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรม ดื่มด่ำกับธรรมชาติ และเลือกซื้อของที่ระลึกสินค้าทำมือจากชาวบ้าน ดีต่อใจไม่รู้ลืม!

และหากใครชื่นชอบเส้นทางท่องเที่ยววิถีชุมชน และกำลังมองหาทริปดีๆ แบบนี้ ก็ลองติดต่อสอบถามไปได้ที่ ประสานงานการท่องเที่ยววิถีชุมชนออนใต้ ต.ออนใต้ อ.สันกำแพง จ.เชียงใหม่ โทร 099 485 9559 และ 093 130 7157